10. hafta: Kundera ve büyülü gerçekçilik

Bu da nedir diyenler için şurada bir açıklama var.

Son kitabım Bendeki Boşlamayı Gel de Bana Sor‘u yakında tüm seçkin kitabevlerinde bulabileceksiniz. Ama o güne kadar gelin bu durumu zorunlu bir ayrılık, uzun bir iç çekiş o da olmazsa “insanın kendine ayıracağı zaman mutlaka kaliteli olmalı değil mi ama cicim” olarak kabul edelim ve Milan Kundera ile büyülü gerçekçiliğe hızlı bir giriş yapalım.

Gülüşün ve Unutuşun Kitabı’nı bu proje kapsamında tekrar elime aldığım için çok memnunum. Kundera’yı ilk kez okumaya başladığımda o kadar coşkulu bir sevinç duymuştum ki bir çok eserini arka arkaya çok kısa bir sürede okumuştum. Bu yüzden Kundera’nın kitaplarını tek tek değerlendiremiyordum. Benim için onların hepsi tek bir büyük yapıt gibiydi. Sonuç olarak, yazarın neyi hangi kitabında yazdığını doğru hatırlayabileceğime dair şüphelerim vardı. Oysa aslında öyle değilmiş bunu geçen haftalarda gördüm. GVUK’taki en küçük detayları bile hatırlamam beni çok şaşırttı. Birazcık da hoşuma gittiğini sizden saklamayacağım.

Gayet gerçekçi bir olayı gayet gerçekçi bir dil kullanarak anlatırken imkansız, olağanüstü şeylerin olması olarak tanımlayabileceğimiz büyülü gerçekçilik dediğim anda adeta bir kuralmışcasına Güney Amerika edebiyatından yani örneğin Marquez’den veyahut Cortazar’dan bahsetmek zorundayım. Bu bir. Olayın sadece bu kıtayla sınırlı kalmadığını Salman Rüşdi, Günter Grass, yer yer Jeannette Winterson ve elbette ki Milan Kundera’yı sizlere hatırlatarak vurgulamam da bu yazının bir diğer şartı. Bu da iki.

Açıkçası İkinci Dünya Savaşı sonrası Çek tarihinden bir kesit sunan Gülüşün ve Unutuşun Kitabı‘nın ne kadarını otobiyografi, ne kadarını kurgu, ne kadarını ise belgesel roman olarak algılamam gerektiğini bilemedim, hala da bilemiyorum. Sanki hepsi aynı anda doğruymuş gibi. 1948 yılında komünizmi sevinçle ülkesine buyur eden fakat kısa bir süre sonra söylememesi gereken bir şeyleri söylediği için partiden uzaklaştırılan Kundera, romanda bize 1950 yılında geçen bir yaz gününü de anlatıyor. O gün bir politikacı ve bir sürrealist sanatçı asılmıştır ve ülkenin gençleri sokaklarda sevinç içinde dans edip şarkı söylerken Kundera onları uzaktan izlemektedir. Bu dünyanın en sevilen şairlerinden biri olan Paul Eluard bu idamlara engel olabileceği halde (ve Kalandra onun arkadaşı olduğu halde) hiçbir şey yapmamıştır.

Kundera, sokaktaki şenliği izlerken bir anda insanların arasında Eluard’ı görür. Şair, barış ve kardeşlik hakkındaki şiirlerinden birini coşkuyla okurken dans edenler yavaş yavaş göğe yükselmeye başlarlar. Böyle bir olayın gerçekleşmesi imkansızdır, fakat Kundera o ana kadar durumu ve bu durumun oluşturduğu duyguyu okuyucusuna öylesine iyi bir şekilde aktarmıştır ki okuyucu fazla bir şüpheye kapılmadan insanların ayaklarının yerden kesildiğine inanır. Yazar, o kadar herkesten uzaklaşmış ve o kadar bir başınadır ki diğerleri “evet uçuyor olabilirler”. Dahası bu insanların ayaklarının yerden kesilmesi ile henüz asılmış olan rejim karşıtlarının ayaklarının yerden kesilmesi arasında kocaman bir tezat vardır ve bu tezat kurguyu daha da güzelleştirmektedir.

Kundera okumanın hissettirdiği o garip hazzı hatırlamama sebep olduğu için 10. haftayı sevgiyle uğurluyor ve 11. haftaya yelken açıyorum. 11. haftada bir değil, iki değil tam üç kitapla iddialı bir şekilde burada olacağım: Paul Auster’ın New York Trilogy’si, David Lodge’ın How Far Can You Go? ve Nice Work’ü. Heyecanla beklediğinize emin olduğum gelecek hafta “İsimler” konusunda konuşacağız.

O zamana kadar esen kalın -ki bence bir insanın kalabileceği en güzel haldir esenlik.