Bir kadını tanımak (ya da tanımamak)

Bu yazıya nasıl başlayacağımı bilmiyorum. Oysa anlatacak çok şeyim var. Galiba daldan dala atlayan bir yazı olmasından korkuyorum. Ama korkum bir şeye engel olamaz, bunun da farkındayım. İsterseniz her şeyin nasıl başladığını anlatarak başlayayım. Bir şeylere başladığımız anların anıları hep güzeldir ne de olsa.

Orsay Müzesi’nde “Ä°htiÅŸam ve Sefalet: FuhuÅŸun Resimleri, 1850 – 1910” isimli bir sergi açıldığını okuyunca bunun müzeyi tekrar ziyaret etmek için iyi bir sebep olduÄŸuna karar verdim. Müzeye turist kalabalığına maruz kalmamak için uzun süredir gitmiyordum. Hem sergiyi gezerim hem de koleksiyondan sevdiÄŸim eserleri bir kez daha görürüm diye düşündüm. SevdiÄŸim eserlerin bir kısmını sergilendikleri salonlar kapalı olduÄŸu için göremedim. Sergiyle ilgili ise (her zamanki gibi) eksiksiz bir sergi hazırlamış olmalarına raÄŸmen neden hayal ettiÄŸim kadar zevk almadığımı size uzun uzun anlatmak isterim. Ama ÅŸimdi deÄŸil. Serginin benim adıma en güzel sürprizlerinden biri Édouard Manet’nin La Prune (Erik) isimli tablosunun Washington’dan Paris’e ziyarete gelmiÅŸ olmasıydı. Böylece bu tabloyu ilk kez görebildim. Sergiden sonra da tablo ara sıra aklıma geldi ve onunla ilgili okumaya devam ettim.

Bu okumalarım sırasında daha önce dikkat etmediÄŸim (ve neden dikkat etmediÄŸimi anlayamadığım) bir ÅŸey fark ettim. Manet’nin Erik‘ine poz veren model ile Edgar Degas’nın ünlü tablosu Absent İçenler‘deki üzgün kadın aynı insanlardı (ta-ta-ta). Çok yıllar önce “bu kadınlar ne kadar çok benziyor” diye düşündüğümü hatırlıyorum ama nedense aynı insan olmalarına ihtimal vermemiÅŸtim.

Oysa üstteki ve alttaki tablolara bakarsanız kadınların aynılığının gün gibi ortada olduÄŸunu göreceksiniz. Hem Degas hem de Manet’ye modellik yapmış bu kadının adı Ellen Andrée. Andrée, 1870’lerde ünlü ressamlara verdiÄŸi pozlarla ünlü olmuÅŸ. Ayrıca, natüralist tarzda oyunlar sergileyen bir tiyatroda da oyuncuymuÅŸ. EÄŸer “Ä°htiÅŸam ve Sefalet: FuhuÅŸun Resimleri, 1850 – 1910” sergisini gezmeseydim, kadının sadece model ve oyuncu olduÄŸuna inanırdım. Ama bu sergi bana 1850-1910 yılları arasında Paris’te model ve oyuncu olan çoÄŸu kadının aynı zamanda hayat kadını da olduÄŸunu öğretti. Bu durumun Andrée için ne kadar geçerli olduÄŸunu ise bilmiyorum.

Olayı biraz daha ilginçleÅŸtirelim. Ellen Andrée sadece Degas ve Manet’ye poz vermemiÅŸti. Dikkatli gözler, kendisini Pierre-Auguste Renoir’nın ölümsüz eseri Teknede Öğle YemeÄŸi‘nde de görebilir. Bu tabloda ortada bir dikiÅŸte kadehi bitirecek gibi görünen ÅŸapkalı kadın Andrée’nin ta kendisi. AÅŸağıdaki tabloda kadını ayırt edemeyenler için özel bir gösterim hazırladım. Buraya tıklayarak ulaÅŸabilirsiniz.

Andrée bu üç ressama birçok kere poz vererek Paris’te ün kazanmayı baÅŸarmıştı. ÖrneÄŸin Manet’ye verdiÄŸi pozların bazılarını aÅŸağıda sizler için bir araya getirdim. Bana kalırsa, bu tablolardaki en ilginç ÅŸey kadının her resimde baÅŸka bir insanmış gibi görünmesi.

Andrée sadece üç büyüklere poz vermemiÅŸti. Henri Gervex, André Gill, Alfred Stevens ve Florent Willems gibi ressamlar da kadını model olarak kullanmışlardı. Gervex’in Alfred de Musset’nin uzun bir ÅŸiirinden esinlenerek çizdiÄŸi ve ilk sergilendiÄŸinde skandal yaratan Rolla‘sında yatakta çıplak uyuyan kadın Andrée’dir. Musset ÅŸiirinde fakirliÄŸi yüzünden fahiÅŸelik yapmak zorunda kalan Marie isimli bir genç kızla tanışıp kıza aşık olan genç burjuva Jacques Rolla’nın üzücü hikâyesini anlatır. Gervex’in çizdiÄŸi sahnede Marie yatakta uyurken pencerenin kenarında duran Rolla kızı izler. Rolla bir süre sonra zehir içerek intihar edecektir. Tablonun skandal yaratmasının sebebi Manet’nin Olympia‘sının skandalının sebebiyle aynıdır. Sorun kadının çıplaklığında deÄŸil, çıplak kadının bir fahiÅŸe olduÄŸunun tabloda vurgulanmasındadır. Gervex, bu vurguyu yatağın yanına yerleÅŸtirdiÄŸi korseyle yapmıştır. Paris Salonu jürisi tarafından “ahlaksız” bulunan tablo Olympia‘nın aksine sergiye kabul bile edilmemiÅŸti.

Andrée, Gervex’in bir diÄŸer tablosu Ameliyattan Önce’de ise hasta pozu vermiÅŸti.

Bunca yıldır bu tablolara bakıp aynı kadına baktığımı anlayamamam tam bir ÅŸaÅŸkınlık örneÄŸi. Gerçi ben bir sürü filmde Michael Fassbender’ı izleyip aynı insanı izlediÄŸini de fark etmemiÅŸ bir insanım ama tablolar benim hassas noktam olduÄŸundan bu olay beni yaraladı. Bugünlerde Andrée’nin tablolardaki yüzlerini bir araya getirip “Çok farklı çizmiÅŸler. Yoksa kesin anlardım” diye kendimi teselli ediyorum. Bir baksanıza, bu kadınların hepsinin aynı insan olma ihtimali var mı gerçekten?

Yazının sonuna geldim ama bu sefer de nasıl bitireceğimi bilmiyorum. Aniden bitirmekten çok korkuyorum. Ama korkum bir şeye engel olamaz, bunun da farkındayım. En iyisi korkumun üzerine gidip pat diye bitireyim. Pat!