Ocak ayında Twitter’da akıllı telefonlardan önce insanların birbirlerini nasıl görmezden geldiÄŸini gösteren bir tweet gördüm. Bu tweet pek çok açıdan hoÅŸuma gitti ve retweetledim. Her ÅŸeyden önce görmezden gelmenin kanıtı olarak gösterilen tablo son zamanlarda -belki de- aşırı sayılabilecek bir ilgiyle yaklaÅŸtığım Skagenli ressamlardan Peder Severin Krøyer’e aitti. Ãœstelik gene son zamanlarda aile portrelerine fazlasıyla ilgi duyuyordum ve Krøyer’in eseri benim bu tarzın baÅŸarılı örneklerinden olduÄŸunu düşündüğüm bir portreydi.

Tweeti gördüğümde her ne kadar gülsem de yazanın bir miktar abarttığını düşündüm. Ne de olsa birbirleriyle ilgilenmemenin kitabını yazan pek çok grup tablosu görmüştüm. Gene de olanca umursamazlığımla bu konuya takılmadım. Ancak Alex Soojung-Kim Pang‘in itiraz yazısını okuyunca duruma daha fazla kayıtsız kalamadım. Pang’in yazısında en sevdiÄŸim ÅŸey içeriÄŸin sadece itirazdan oluÅŸmamasıydı. Son derece faydalı ve bilgilendirici bir yazıyla karşı karşıyaydım. Bu yüzden de Pang’den bu yazıyı Türkçe’ye çevirmek için izin istedim. O da beni kırmadı ve bu izni verdi. AÅŸağıda bu çeviriyi bulabilirsiniz. Umarım siz de benim beÄŸendiÄŸim kadar beÄŸenirsiniz yazıyı. (Çeviri konusunda desteÄŸini esirgemeyen sevgili kardeÅŸime teÅŸekkür ediyorum. O çok iyi biliyor ama siz de bilin: Benim kardeÅŸim hayatta benim sahip olmadığım tüm iyi özelliklere sahip afacan bir insandır.)

“Akıllı telefonlardan önce insanlar birbirlerini nasıl görmezden geliyorlardı”‘daki yanlış

Alex Soojung-Kim Pang, 20 Ocak 2015

“Akıllı telefonlardan önce insanlar birbirlerini nasıl görmezden geliyordu.”

Gördünüz mü? İnsanlar birbirlerini defterlere bakarak, gazete okuyarak ve örgü örerek görmezden geliyorlar! Bu durumda siz mızmızlar neden akıllı telefonlardan şikayet ediyorsunuz ki? Aileler birbirlerini mütemadiyen görmezden gelir zaten.

Ä°ÅŸin aslına bakacak olursanız, bundan çok emin deÄŸilim. Böyle bir konuyu tartışmanın insanı ukâla ve hatta sıkıcı (“bu sadece bir tablo ve ona eklenmiÅŸ komik bir baÅŸlık! Böyle bir ÅŸakayı bile anlayamıyor musun?”) gösterme riski taşıdığını biliyorum. Fakat neÅŸeli (ya da birazcık alaycı) bir memi ciddiye almak  ve bu tablodan neler olduÄŸunu, bu insanların kim olduÄŸunu ve bir insanı görmezden gelmenin aslında ne demek olduÄŸunu sorgulamak ilginç ve anlamlı bir alıştırmaya da dönüşebilir.

Bu tip düzenlemelere on dokuzuncu yüzyıl resimlerinde oldukça sık rastlanır. ÖrneÄŸin, Renoir’ın Tekne Partisi tablosunu ele alalım.

Örneklerimin sayısını az bulabilirsiniz ancak bu tablolar binlerce akÅŸam yemeÄŸi, gezinti, kafe ve tekne gezisi vs. sahnelerini ve portreleri temsil ediyor. Genel olarak eÄŸer grup halinde bir oyun oynamıyor ya da bir toplantı yapmıyorsanız, Hirschsprung’ların Portresi bir grup insanın bir araya geldiklerindeki hali gösteriyor: Ä°kili ya da üçlü gruplara ayrılma ve bazılarının yalnız başına kendi hallerinde takılması.

(Hafızanızı tazelemek için tabloyu bir kere daha kopyalıyorum.)

Akıllara gelebilecek baÅŸka bir soru ise böyle bir grubun gerçekte ne kadar iletiÅŸime açık olduÄŸu. Hirschsprung Ailesi’nin çaÄŸdaÅŸları bu portreye baktığında birbirlerini sevmeyen, kıl olunabilecek (sonuçta burada Danimarkalılardan bahsediyoruz) bir grup mu yoksa olaÄŸan bir aile mi görüyorlardı?

Peki bu neden önemli? Önemli, çünkü bu, bir kiÅŸiyi görmezden gelmenin ne demek olduÄŸunu görselleÅŸtiriyor. Normalde sınıftayken ya da bir toplantıdayken konuÅŸmacıyı dinlemeniz beklenir. Bilinçli (gazeteninizi okuyarak, e-postalarınızı kontrol ederek) ya da bilinçsiz (hayallere dalarak, camdan dışarıya bakarak) bir ÅŸekilde bunu yapmamak onları görmezden gelmektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle sizin bu insana dikkatinizi vermenizle ilgili bir beklenti vardır ve siz bu beklentiyi karşılamakta baÅŸarısız olmuÅŸsunuzdur. ÖrneÄŸin, Norman Rockwell’in Rus Sınıfı isimli eserinde saÄŸdaki oÄŸlan çocuÄŸu Lenin’i görmezden gelmektedir.

Benzer ÅŸekilde,  gene Rockwell’in aÅŸağıdaki çalışmasında saÄŸ taraftaki küçük kız öğretmenlerini ve sınıfın geri kalanını gözle görülebilir ÅŸekilde görmezden gelmektedir.

Öte yandan, bazı yerlerde insanlara dikkatinizi vermeniz beklenmez: Sinemada, metroda, kütüphanede, araba sürerken. Bu gibi durumlarda başka bir işe yoğunlaşmış olduğunuz varsayılır. Hatta diğer insanlarla konuşmanız, onlara bakmanız terbiyesizlik olarak bile kabul edilebilir. Kısaca, bir insanı görmezden gelmek, sadece bir durum değil, bir eylemdir. Birini görmezden geldiğinizi söylemek demek bunu o kadar isteyerek yapıyorsunuz ki muhtemelen aslında o insanlara aldırış etmeniz gerektiğinin farkındasınız demektir.

Peki, Hirschsprung ailesinin üyeleri birbirlerini görmezden geliyorlar mı? Sanmıyorum.

Masadaki üç fincan, içki şişesi ve likör bardağı zamanın akşam üstü olduğu izlenimini uyandırıyor. Ailenin sabah kahvaltısından sonra ilk kez bir araya gelmiş olma ihtimali yüksek. Baba işten, büyük kardeş ofis veya üniversiteden henüz dönmüş, diğerleri de gün boyunca kendi işleriyle uğraşmışlar. Akşam yemeği öncesi bütün aile bir içki içmek ve yorgunluk atmak için bir araya gelmiş. Böylesi bir toplanmada, kişilerden iyi davranışlar ve nezaket beklenebilir ancak keyifli/şen olmaları bir gereklilik değildir. Birbirlerini tanıyan insanlar arasında arkadaş canlısı olmak için çok fazla bir baskı yoktur. Doğrusu esas keyif veren, böyle bir toplanmada sizden zorla konuşkan olmanızın beklenmemesidir. Herkesin beraber olduğu fakat rahatça takılabileceğiniz ortamlar.

Dahası, 19. yüzyılın sonlarında, çoÄŸu burjuva çocuÄŸu dadıları ve öğretmenleri ile ebeveynleriyle geçirdiklerinden daha fazla zaman geçiriyordu. Bu durumda Heinrich ve Pauline’nin fazla interaktif olmaları beklenemez (çocukların bile böyle bir beklentisi yoktur).

Yani bu tabloya baktığımızda insanların birbirlerini görmezden geldiklerini düşünmemiz için fazla bir neden yok. Gazete, taslak defteri ya da dikiş dikmek gibi teknolojiler insanların ayrı düşmesine sebep olmuyor. Eğer bu teknolojiler var olmasaydı, insanlar farklı işler yapacaklardı.

Yani, hayır, akıllı telefonlardan önce insanlar birbirlerini böyle görmezden gelmiyorlardı.

Zannediyorum bu tabloyla ilgili vurgulanması gereken bir başka nokta da modellerin dikkatlerini vermekle suçlandıkları hiçbir unsurla (gazete, dikiş, katalog/taslak defteri) pür dikkat ilgilenmiyor olmaları. Bu unsurlar ne sizi oyalamak için tasarlanmışlardır ne de ortadan kaldırmanız durumunda itiraz edeceklerdir. Size sayfadan ayrılmak istediğinize emin olup olmadığınızı sormayacakları gibi şu anda kendilerinden ayrılmanız halinde sonuçlarınızın saklanamayacağıyla ilgili bir uyarı vermeyeceklerdir. Hiçbiri, oyunu bırakmanın arkadaşlarını da terk etmek anlamına geldiği hissini de uyandırmaz (Örneğin Drawsome uygulaması tam olarak bunu yapar). Bu da vurgulanmayı hak eden bir fark.